rozpoczynamy dziś cykl artykułów dotyczących chorób, które dotykają narząd wzroku.
Choroby okulistyczne dotykają wielu elementów narządu wzroku - gałki ocznej (siatkówka, soczewka, rogówka), nerwu wzrokowego, narządów dodatkowych - powiek, mięśni, spojówek, narządu łzowego.
Najczęściej spotykane choroby oczu to:
- jaskra - zaćma - zapalenia rogówki, zapalenia twardówki, zapalenia naczyniówki i tęczówki,
- zwyrodnienie plamki żółtej - retinopatie - zapalenia nerwu wzrokowego - nowotwory
Niektóre źródła wśród chorób oczu wymieniają też wady wzroku - krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm, starczowzroczność.
JEŚLI OKULISTA DIAGNOZUJE U PAŃSTWA JASKRĘ -
PIERWSZE PYTANIE, KTÓRE POJAWIA SIĘ W MYŚLACH TO,
CZY TA POWAŻNA, PRZEWLEKŁA CHOROBA NIE SPOWODUJE UTRATY WASZEGO WZROKU LUB, CZY POWAŻNIE GO NIE USZKODZI...
ODPOWIEDŹ BRZMI: NIE!
POD JEDNYM JEDNAK WARUNKIEM:
POTRZEBA, BYŚCIE PAŃSTWO ZROZUMIELI, CZYM JEST TA CHOROBA
I NA CZYM POLEGA JEJ LECZENIE.
TO PODSTAWOWY WARUNEK, BY DOBRZE WSPÓŁPRACOWAĆ
Z OKULISTĄ PROWADZĄCYM.
TAKIE PODEJŚCIE DO RZECZY POZWOLI POWSTRZYMAĆ
UTRATĘ WZROKU I PROWADZIĆ NORMALNE ŻYCIE.
CO TO JEST JASKRA?
Jaskra to choroba oczu przebiegająca pod różnymi postaciami.
Wszystkie typy jaskry łączy jedna cecha: postępujący zanik nerwu wzrokowego.
Już istniejącego zniszczenia nerwu wzrokowego nie można cofnąć.
Jeśli nie nastąpi odpowiednie leczenie - jaskrowy zanik nerwu spowoduje nieodwracalną utratę wzroku.
ZBYT WYSOKIE CIŚNIENIE WEWNĄTRZGAŁKOWE jest istotnym czynnikiem uszkadzającym nerw wzrokowy. W oku stale produkowany jest płyn, nazywany cieczą wodnistą.
Ciecz wodnista odprowadza szkodliwe produkty przemiany materii oraz odżywia rogówkę i soczewkę i utrzymuje prawidłowe ciśnienie śródoczne.
Aby ciśnienie wewnątrz oka (które jest zamkniętą kulą) nie narastało, ciecz wodnista musi odpływać z taką samą szybkością, z jaką jest wytwarzana.
Odpływ cieczy wodnistej odbywa się przez tzw. kąt przesączania, położony w przedniej części oka pomiędzy rogówką a tęczówką.
Kąt przesączania jest tkanką o porowatej strukturze; Jest wyścielony "siateczką", którą można porównać do kratki ściekowej w zlewie.
Prawidłowe ciśnienie śródoczne waha się w granicach od 14 do 26 mm Hg (1,82-3,38 hPa),
przy czym mogą wystąpić wahania dobowe nie przekraczające jednak wartości 5 mm Hg.
JASKRA Z OTWARTYM KĄTEM PRZESĄCZANIA to najczęściej spotykany rodzaj jaskry spowodowany upośledzeniem odpływu cieczy wodnistej z oka przy zachowanym
otwartym kącie przesączania. W tym typie jaskry powoli zamykają się otwory wspomnianej wyżej "siateczki" i "kratka ściekowa" staje się z czasem niedrożna.
Ciśnienie wewnątrz oka narasta stopniowo przez miesiące, lata, bez żadnych sygnałów ostrzegających chorego. Zniszczenie wzroku postępuje od obwodu pola widzenia, a chory nie dostrzega stopniowego narastania ubytków.
Często jedynym objawem tego typu jaskry są mroczki w polu widzenia. Jaskra
prosta częściej występuje u mężczyzn i w oczach krótkowzrocznych. Właściwe rozpoznanie następuje najczęściej w czasie przypadkowego badania okulistycznego.
JASKRA Z NORMALNYM CIŚNIENIEM to szczególna postać jaskry, w której nawet prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe jest zbyt wysokie dla bardzo wrażliwego oka. Następuje to wówczas, gdy istnieją dodatkowe warunki powodujące "niedożywienie" nerwu wzrokowego, związane np. z niskim ciśnieniem tętniczym lub innymi chorobami układu krążenia.
Kluczowe dla rozpoznania jaskry normalnego ciśnienia są regularne badania profilaktyczne u okulisty. Choroba rozwija się powoli, zajmując coraz większe obszary pola widzenia. Postęp choroby jest różny w każdym oku.
JASKRA Z ZAMKNIĘTYM KĄTEM PRZESĄCZANIA występuje rzadko. W tych przypadkach szczególna budowa anatomiczna oka powoduje, że może nastąpić gwałtowne zamknięcie drogi do miejsca odpływu cieczy wodnistej. Nagły wzrost ciśnienia powoduje zespół objawów zwany "ostrym atakiem jaskry". Chory zmuszony jest natychmiast zgłosić się do lekarza, co pozwala rozpoznać chorobę i rozpocząć leczenie. Chory zgłasza ból gałki ocznej i głowy (typowo w
okolicy czoła oraz skroni), zaburzenia widzenia - obniżenie
ostrości wzroku i widzenia tęczowych kół wokół źródeł światła oraz
zaczerwienienie oka. Mogą wystąpić objawy ogólne, najczęściej
nudności i wymioty.
INNE RODZAJE JASKRY to jaskra dziecięca, którą najczęściej klasyfikuje się na pierwotną i wtórną.
Wrodzona jaskra dziecięca, w której struktury anatomiczne odpowiedzialne za odpływ cieczy wodnistej nie są dobrze rozwinięte.
Wtórna jaskra dziecięca - powstaje w wyniku uszkodzenia przez urazy, inne choroby oka, leczenie glikokortykosteroidami.
KTO JEST ZAGROŻONY JASKRĄ?
Głównym czynnikiem ryzyka w jaskrze jest wiek. jaskra najczęściej rozwija się u osób po 40 roku życia, ale wszyscy którzy ukończyli 35 lat powinien mieć badane dno oka w kierunku jaskry co najmniej raz na dwa lata. Warto przeprowadzać te badania w czasie naszych wizyt u okulisty, kiedy na przykład zmieniamy okulary do czytania.
Zwiększone ryzyko zachorowania występuje też, kiedy chorowali na jaskrę Państwa rodzice, rodzeństwo lub występują u Państwa tzw. krążeniowe czynniki ryzyka jaskry;
Są to: niskie ciśnienie krwi, nadciśnienie tętnicze, zimne dłonie, zimne stopy oraz migreny.
Jeśli należycie do grupy zwiększonego ryzyka - badanie dna oka powinniście wykonywać
raz do roku.
PAMIĘTAJ!
WARUNKIEM ZACHOWANIA WZROKU W JASKRZE jest jej WCZESNE ROZPOZNANIE - zanim nerw wzrokowy zostanie poważnie uszkodzony i SYSTEMATYCZNE LECZENIE choroby powstrzymujące zanik nerwu.
JAK MOŻNA ROZPOZNAĆ JASKRĘ?
Rozpoznanie jaskry opiera się na ocenie wyglądu tarczy nerwu wzrokowego na dnie oka. lekarz okulista bada dno oka w taki sposób, by tarcza nerwu wzrokowego mogła być widziana trójwymiarowo.
Chcąc uzyskać powiększony, trójwymiarowy obraz tarczy i ocenić ewentualne zmiany lekarz powinien obejrzeć oko za pomocą lampy szczelinowej i trzymanej przed badanym okiem soczewki. Dokumentowane w postaci fotografii, czy rysunku zmiany ułatwiają śledzenie zatrzymania, czy postępu choroby.
Badanie to w miarę potrzeby uzupełnia się komputerowym badaniem pola widzenia.
PROSIMY PAMIĘTAĆ, ŻE PROSTE BADANIE POLEGAJĄCE JEDYNIE NA POMIARZE CIŚNIENIA W OKU, W BLISKO POŁOWIE PRZYPADKÓW NIE JEST W STANIE WŁAŚCIWIE ROZPOZNAĆ JASKRY.
JAK POWSTRZYMAĆ UTRATĘ WZROKU?
Jaskrowy zanik nerwu wzrokowego powstrzymuje się obniżając w oku ciśnienie. Im bardziej zniszczony nerw wzrokowy - tym obniżenie ciśnienia musi być głębsze.
KONTROLA SKUTECZNOŚCI LECZENIA NIE MOŻE POLEGAĆ JEDYNIE
NA POMIARZE CIŚNIENIA!
Kontrola skuteczności leczenia musi polegać na kontrolowaniu, czy zmiany jaskrowe w nerwie wzrokowym nie postępują i czy nie powiększa się ubytek w polu widzenia.
Jeśli jaskra postępuje - trzeba ciśnienie w oku doprowadzić do takiego poziomu, by postęp spowolnić lub zahamować; Lekarz okulista może wtedy zdecydować się na przeprowadzenie operacji lub terapię laserem.
Wspominaliśmy już, że odpływ cieczy wodnistej z oka przypomina odpływanie wody ze zlewu. Jeśli kratka ściekowa jest zatkana lub zamkniemy do niej dostęp - zlew napełni się.
Ciśnienie w oku wzrasta ponieważ produkuje ono więcej cieczy wodnistej, niż powinno z niego odpłynąć przez siateczkę w kącie przesączania. W zamkniętej gałce ocznej wzrasta wtedy ciśnienie, które uciska nerw i utrudniając jego odżywienie powoduje obumieranie włókien nerwowych, co prowadzi do utraty wzroku.
JAK PŁYN ODPŁYWA Z OKA
OKO PRAWIDŁOWE
SIATKÓWKA - odbiera światło i rejestruje informacje wzrokowe
ROGÓWKA - jest przejrzystym "okienkiem" z przodu oka
TĘCZÓWKA - to barwna część oka
ŹRENICA - otwór w tęczówce, który wpuszcza światło do oka
KOMORA PRZEDNIA - to, mówiąc w uproszczeniu "zlew" oka; Płyn jest pompowany z ciała rzęskowego, przez źrenicę do przestrzeni z przodu tęczówki
SOCZEWKA - ogniskuje światło na siatkówce
TWARDÓWKA - zewnętrzna, biała ścianka oka
NACZYNIÓWKA - wyściela całą komorę ciała szklistego i zaopatruje zewnętrzną część siatkówki
w tlen i składniki odżywcze
CIAŁO SZKLISTE - galaretowata substancja wypełniająca tylną część gałki ocznej, nadająca jej
kształt i chroniąca siatkówkę
CIAŁKO RZĘSKOWE - część oka otaczająca tęczówkę. Łączy ją z naczyniówką
TARCZA NERWU WZROKOWEGO - niewielki obszar dna oka, gdzie zbiegają się
włókna nerwowe siatkówki i tworzą nerw wzrokowy
NERW WZROKOWY - przekazuje informacje wzrokowe z siatkówki do mózgu
TĘTNICA ŚRODKOWA SIATKÓWKI - to pierwsze wewnątrzczaszkowe odgałęzienie tętnicy szyjnej wewnętrznej - wnika do wnętrza nerwu wzrokowego i na tarczy nerwu wzrokowego przedostaje się do wnętrza gałki ocznej, zaopatrując w krew wewnętrzne warstwy siatkówki.
ŻYŁA ŚRODKOWA SIATKÓWKI - naczynie żylne odprowadzające krew z naczyń siatkówki.
MIĘSIEŃ OCZODOŁOWY - aparat ruchowy gałki ocznej
PRAWIDŁOWY ODPŁYW CIECZY WODNISTEJ
CIECZ WODNISTA - jest przejrzystym płynem, który krąży wewnątrz oka, by odżywiać soczewkę oraz rogówkę, które są pozbawione naczyń krwionośnych
CIAŁO RZĘSKOWE - jest "producentem" wytwarzającym ciecz wodnistą, która bez przerwy napływa do przestrzeni położonej za tęczówką
KOMORA PRZEDNIA - położona między tęczówką, a rogówką jest "zlewem" oka, do którego ciecz wodnista dostaje się przez źrenicę z przestrzeni zatęczówkowej
KĄT przesączania z beleczkowatą siateczką jest "kratką ściekową". Ciecz wodnista przepływa przez drobne otworki, a następnie dostaje się do naczyń żylnych.
OKO W PRZEBIEGU JASKRY
W jaskrze dochodzi do zamknięcia otworów siateczki, przez którą odpływa płyn (jaskra z otwartym kątem przesączania), bądź do zamknięcia do niej dostępu (jaskra z zamkniętym kątem przesączania). Jest to przyczyna wzrostu ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.
JASKRA Z OTWARTYM KĄTEK PRZESĄCZANIA
Kąt przesączania między tęczówka, a rogówką jest wystarczająco szeroki, by umożliwić dostęp cieczy do "kratki ściekowej", ale otworki odpływowe są w niej małe lub zamknięte. W różnych typach jaskry otwartego kąta istnieją inne przyczyny tego stanu.
JASKRA Z ZAMKNIĘTYM KĄTEM PRZESĄCZANIA
Kąt pomiędzy tęczówką, a rogówką jest anatomicznie wąski i stale utrudnia odpływ. Nagłe uniesienie nasady tęczówki może spowodować jej zetknięcie się z rogówką i całkowite zamknięcie odpływu.
UTRATA WZROKU
Narastające ciśnienie w oku powoli niszczy delikatne włókna nerwu wzrokowego, który ma za zadanie przekazywać informacje wzrokowe z oka do mózgu. Gdy włókna nerwowe giną, poszerza się pusta przestrzeń w centrum tarczy nerwu wzrokowego i zwiększa się stosunek średnicy powstającego w taki sposób zagłębienia do średnicy całej tarczy (lekarz oznacza to jako stosunek c/d).
PRAWIDŁOWY OBRAZ DNA OKA
POSTĘP JASKRY
źródło - http://www.huntereyesurgeons.com.au/glaucoma_monitoring_treatment.php
Rysunek środkowy - gdy część włókien nerwowych ulegnie zanikowi zagłębienie tarczy nerwu wzrokowego powiększa się. Zawęża się pole widzenia.
Rysunek po prawej stronie - kiedy prawie wszystkie włókna wzrokowe zanikną zagłębienie rozszerza się do brzegu tarczy. Pole widzenia staje się bardzo ograniczone - można to porównać do patrzenia przez lunetę, a następnie ginie możliwość widzenia na wprost, co poprzedza całkowitą utratę wzroku.
***
Kolejny wpis na naszym blogu będzie poświęcony rozpoznawaniu jaskry i sposobach jej leczenia.
Opracowano na podstawie publikacji prof. dr hab. Marii Hanny Niżankowskiej - Przewodniczącej Sekcji Jaskry Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.
